برج طغرل؛ راهنمای مسافران جاده ابریشم - مجله سلنا

حوالی آرامگاه ابن بابویه در شهرری برجی آجری سر به فلک کشیده ای با قدمت 900 ساله، گوشه ای از تاریخ ایران زمین را درگوشه دل خود جای داده است. این برج در عهد سلجوقی و احتمالا در زمان انتقال مرکز از نیشابور به ری به دستور طغرل بیک؛ مؤسس سلسله سلجوقیان ساخته شده است و برای همین به این نام شناخته می شود.

یکی از تماشای ها و جاذبه های تاریخی استان تهران، برج طغرل شهر ری است که 9 قرن قدمت دارد. این برج آجری زیبا در شرق آرامگاه تاریخی ابن بابویه یا شیخ صدوق در خیابان ابن بابویه شهرری واقع شده است و قدمت آن به دوران سلجوقیان برمی شود.

درباره برج طغرل نظرات و مباحث متعددی بیان شده است. بعضی این محل را برج خلیفه یزید نامیدند. عده ای آن را آرامگاه طغرل بیک سلجوقی می دانند، اما در مجمل التواریخ آمده است که سلطان طغرل بیک در شهرری به وفات رسید و تربتش آنجا برجاست.

بر اساس نوشته قزوینی رازی، طغرل در ری درگذشت و در گورخانه ای پر زینت مدفون شد و در بعضی متون از دفن افراد دیگر آل سلجوق، همانند آلب ارسلان و طغرل سوم نیز در آرامگاه طغرل اول یاد شده است؛ از این رو می توان از آن به عنوان آرامگاه خانوادگی سلجوقیان یاد کرد.

مورخ نامی ترکیه؛ فارق سومر نیز محل دفن طغرل را همین مکان می داند. عده ای دیگر این مکان را محل دفن خلیل سلطان از بچه ها تیمور لنگ و همسر او شادالملک در قرن پانزدهم میلادی می دانند، اما در بعضی کتب تاریخی، گروهی این بنا را منتسب به فخرالدوله دیلمی معرفی نموده اند.

محمد محیط طباطبایی این بنا را متعلق به ابراهیم خواص می دانست و خودش هم پس از مرگ در جوار این برج و در زاویه شمالی آن در سال 1371 به خاک سپرده شد. سیاحان نیز در سفرنامه های خود از این برج به عنوان یادگار عصر سلجوقیان ذکر نموده اند؛ ولی از آرامگاه طغرل سخنی به میان نیاورده اند.

سید محمد محیط طباطبائی معتقد است این برج نه تن ها آرامگاه طغرل سلجوقی و مادرش، بلکه مرقد بسیاری از فرزانگان و دانشمندان عصر سلجوقی است و این بقعه به پاسداشت آن ها بنا شده است.

از ویژگی های جالب و منحصربه فرد برج 20 متری طغرل، کاربرد آن به عنوان یک ساعت آفتابی بزرگ است. دورتادور این برج 24 ترک وجود دارد. در بالای هر ترک آن چهار نیم دایره و هر یک از نیم دایره ها بیانگر یک ربع ساعت هستند. با گذشت یک ساعت از طلوع خورشید، یک کنگره به طور کامل روشن می شود.

به همین ترتیب با گذشت دو ساعت دو کنگره و با گذشت سه ساعت سه کنگره روشن می شود؛ تا اینکه لحظه ای فرا می رسد که خورشید روی نصف النهار منطقه و در بیشترین ارتفاع خود از افق قرار می گیرد. با غروب خورشید، این ساعت با نور مهتاب کار می نماید که تشخیص ساعت در شب با علم ستاره شناسی صورت می گرفته است.

یکی از ویژگی های جالب برج طغرل انعکاس صدا در فضای داخلی آن است. این برج دارای دو درب هلالی شکل است و داخل این دو در فضایی مدور وجود دارد که نقطه مرکزی این بنا، محل سخنرانی بزرگان و شاهان بوده است. مرکز این برج به گونه ای است که با قرار گرفتن در آن پژواک صدا ایجاد می شود؛ گویی چندین بلندگو مقابل سخنران وجود دارد و حتی صدا به بیرون در های ورودی بنا می رود.

این ویژگی برج به علت فضا های خالی مربع شکلی است که دورتادور دیوار داخل برج وجود دارد. این فضا های خالی باعث پژواک و برگشت صدا، تهویه هوا و جلوگیری از پوسیدگی برج می شود.

کاربری دقیق برج طغرل معین نیست؛ اما همان طور که بیان شد، احتمال می رود یکی از کاربری های این برج، معین وقت و زمان بوده است. کاربری دیگری که به برج طغرل نسبت می دهند، روشن کردن آتش بر بالای آن و هدایت مسافران جاده ابریشم در شب های تاریک بوده است که از جانب خراسان به ری می آمدند.

کاربری دیگری که برای این برج بیان شده، رصدخانه است و از بام آن برای ستاره شناسی استفاده می شده و نیز گفته می شود که محل دیدبانی جاده ابریشم بوده است. روی دیواره بیرونی برج دری چوبی مشاهده می شود که به آن بادرو گفته می شود و داخل این در راه پله ای قرار داشته که محل عبور و مرور به بام این برج برای دیدبانی و ستاره شناسی بوده است. این راه پله و بادرو در دوره قاجار از بین رفته است.

برج طغرل با مساحتی بالغ بر 48 متر مربع به شکل استوانه، با خشت و آجر و به سبک معماری رازی بنا شده است. در گذشته بر بالای این برج، به مانند برج های هم عصرش، گنبدی مخروطی شکل وجود داشته که در حال حاضر وجود ندارد. ارتفاع فعلی این برج بدون احتساب این گنبد در حدود 20 متر است.

دیوار های بالای ارتفاع چهار متر به صورت تو خالی طراحی شده و وسط آن پلکانی وجود دارد که درب آن در همان ارتفاع در ضلع شمالی بنا خودنمایی می نماید که رابطی بین قسمت های تحتانی و فوقانی برج است. تو خالی بودن دیوار های فوقانی به استحکام بنا یاری نموده و جنس خشت به کار رفته در برج که از زاج، خاک و سفیده تخم مرغ است نیز بر استحکام آن می افزاید.

مترو: با استفاده از خط 1 مترو که به سمت بهشت زهرا می رود از ایستگاه مترو شهر ری خارج شوید در جلوی درب خروجی می توانید از تاکسی و اتوبوس بهره ببرید و جلوی ورودی مجموعه طغرل پیاده شوید.

خودرو شخصی: به وسیله بزرگراه امام علی به سمت شهر ری حرکت کنید؛ از خروجی ابن بابویه اتوبان وارد خیابان تقی پور شوید تا برج طغرل را سمت راست خود بیابید.

این برج دو ورودی در سمت شمال و جنوب دارد که از درب شمالی می توانید وارد آن شوید و در نیمه اول سال تا ساعت 18 (6 عصر) و نیمه دوم سال تا ساعت 16 (4 بعدازظهر) از آن تماشا کنید.

منبع: همشهری آنلاین