جنگل ابر، میراث جهانی شاهرود - مجله سلنا

به گزارش خبرنگاران، جنگل ابر با مساحتی حدود 20 هزار هکتار و با چشمه سارهای فراوان و پوشش گیاهی متنوع، نمادی از زیبایی و تنوع زیستی در قلب البرز در شمال شرقی شاهرود، به عنوان بخشی از جنگل های هیرکانی در فهرست میراث دنیای یونسکو ثبت شده است.

جنگل ابر، بخشی از پرونده ثبت دنیای جنگل های هیرکانی است که در 14 تیرماه 1398 در فهرست میراث دنیای یونسکو نهاده شد. این میراث طبیعی، در فاصله حدود 50 کیلومتری شمال شرقی شهرستان شاهرود، با مساحتی بالغ بر 20 هزار هکتار، به عنوان یکی از خاص ترین جنگل های ایران شناخته می گردد. جنگل های ابر از شمال روستای ابر شاهرود به صورت پراکنده و انبوه آغازشده و تا جنگل های متراکم استان گلستان ادامه دارد. نام این جنگل از شرایط خاص اقلیمی منطقه گرفته شده است. به علت شرایط خاص کوه های البرز و رطوبت بالای منطقه ها شمالی کشور، در بیشتر اوقات سال، ابرها در طی روز چندین بار تا سطح زمین پایین می آیند و دوباره اوج می گیرند. ارتفاع زیاد جنگل از سطح دریا، پایین بودن درجه حرارت در فصل گرما، و وجود چشمه سارهای فراوان و پوشش جنگلی متنوع از ویژگی های این جنگل است.

این جنگل در شهرستان شاهرود، استان سمنان و در نزدیکی روستای ابر واقع شده و تقریباً مرز استان سمنان و استان گلستان است. در اینجا، از ضخامت کوه های البرز کاسته می گردد و ابرهای گرفتار در پشت این دیواره از لابه لای دره ها به سمت جنوب سرازیر می شوند؛ به همین دلیل، تقریباً از بعدازظهر تا نیمه های شب با سرد شدن هوا، چنان می کند که جنگل بر روی ابرها سوار شده است. این پدیده، منطقه ابر را دگرگون نموده و آب و هوایی متفاوت از سراسر استان سمنان به آن بخشیده است. در عمق جنگل، تپه های پرشیبی وجود دارد که سراسر پوشیده از درختان بلند است. مشهورترین درخت منطقه، اورس است؛ درختی باریشه های بلند که روی زمین می خزد. منطقه ها ابتدایی جنگل ابر، ییلاق چوپانان گلستانی است، اما در عمق جنگل اثری از انسان دیده نمی گردد.

اولاً، این جنگل بخشی از جنگل های باستانی هیرکانی است و گیاهان دارویی آن کم نظیر است که مربوط به اکوتن این ناحیه می گردد؛ یعنی مرز میان بند بین دو زیست بوم منطقه نیمه بیابانی و جنگلی. به طوری که می توان در جنگل های این ناحیه، درختان سوزنی برگ را در کنار درختان پهن برگ مشاهده کرد که این امر در گونه های جانوری هم تأثیرگذار بوده است. علت دیگر آنکه به خاطر جغرافیای خاص منطقه که دو منطقه کم ارتفاع و بلند را در کنار هم قرار داده است، شاهد تشکیل اقیانوس ابر در این منطقه هستیم که پدیده ای کم نظیر در دنیا محسوب می گردد.

قدمت جنگل های هیرکانی که جزو دوران سوم زمین شناسی هستند از یک سو و وجود 80 گونه گیاهان چوبی به همراه گونه های گیاهی بسیار نادری مانند بلوط، توسکا، نارون، گیلاس وحشی، باران، سرخدار، نمدار و نظایر آن از سوی دیگر، نشان می دهد که این اراضی می توانند همانند موزه زنده ای برای جذب گردشگران داخلی و خارجی مورداستفاده قرار بگیرند. بخشی از گردشگران این منطقه، گیاه شناسانی هستند که برای تماشا گونه های نادر گیاهی موجود در جنگل های هیرکانی به ایران می آیند.محدوده جنگلی ابر، مجموعه ای از اراضی کوهستانی با پوشش جنگلی و بعضاً مرتعی است که تحت عنوان حوزه ابر موردمطالعه قرار می گیرد. این محدوده در شمال شهرستان شاهرود در استان سمنان قرارگرفته است. ازنقطه نظر ساختاری محدوده یادشده در زون ساختاری البرز شرقی نهاده شده است.

بر اساس آنالیز عکس های هوایی و عملیات صحرائی سیزده واحد لیتولوژیک شامل سازندهای سلطان میدان، مبارک و قزل قلعه، خوش ییلاق، رسوبات پرمین، دورود، روته، الیکا، زیارت، شمشک، ولکانیک های دونین، نهشته های پلیوسن به همراه رسوبات جوان کواترنری شناسایی شده اند که واحدهای ذکرشده عمدتاً مربوط به پالئوزوئیک و مساحت کمتری مربوط به مزوزوئیک می باشند و واحدهای آبرفتی مربوط به هولوسن بوده و در این زمان تشکیل شده اند. بر اساس آنالیز های ساختاری به عمل آمده در محدوده حوزه و بخش های اطراف آن گسل ها دارای یک روند غالب می باشند که سازوکار گسل های یادشده راندگی، گسل معکوس پر زاویه و گسل راست لغز است.

بر اساس آنالیز آماری روند درزها در 2 ایستگاه در نظر گرفته شده و سطح واحدهای سنگی در حوزه حاکی از وجود درزهای برشی و کششی در منطقه بوده و روند کوتاه شدگی محلی بر اساس روند درزها مشخص شد. بر اساس آنالیز های صورت پذیرفته بر روی نمونه های میکروسکوپی و بعلاوه گزارش های موجود عملکرد هوازدگی فیزیکی شامل اثر یخبندان، عملکرد ریشه گیاهان و تغییرات درجه حرارت در طول شبانه روز بوده و بعلاوه هوازدگی شیمیائی در سطح واحدهای لیتولوژیک حوزه ها و به ویژه واحد آهکی چشمگیر است. آنالیز های صورت پذیرفته ازنقطه نظر حساسیت به فرسایش واحدهای سنگی حاکی از این امر است که واحدهای سنگی نسبتاً مقاوم به فرسایش؛ و رسوبات مخروط های آبرفتی جوان و واریزه های حساس، رو به فرسایش می باشند. پس از آنالیز سن، بافت و ترکیب سنگ شناسی واحدهای آبرفتی حوزه منشأ رسوبات آبرفتی و عوامل جابجایی آن ها موردآنالیز قرارگرفته است. بر اساس آنالیز صورت پذیرفته رسوبات آبرفتی در اوایل هولوسن در اثر ریزش های جوی شدید در طول دوره های پر بارش گذشته حاصل شده اند.

گونه های درختی، درختچه ای و علفی متنوع و باارزشی در جنگل ابر وجود دارد که هرکدام در زمان مشخصی از فصل رویش، رشد و نمو پیدا می نمایند که فهرست تشریحی فلورستیک گونه های گیاهی آن در جدول ذیل ارائه شده است.

گونه های کمیاب جانوری شامل پلنگ، خرس، گربه جنگلی، چوکا، مرال یا گاو کوهی، انواع خزندگان و انواع پرندگان در این ناحیه زندگی می نمایند که با احداث جاده و سپس ویلا سازی پس ازآن زندگی این گونه های جانوری و گیاهی در معرض خطر قرار می دهد.

به لحاظ جنگل شناسی، گونه های ارس و سرخدار از درختان جنگلی غیرقابل قطع طبق قانون و بعلاوه بی نظیر در دنیا هستند که در جنگل ابر به چشم می خورند. با برنامه ریزی برای احداث جاده ای که مقرر بود شاهرود را به استان گلستان متصل کند و از میانه این جنگل عبور کند، ممکن بود گونه های 4 هزارساله درخت کمیاب ارس زیر چرخ بولدوزرها و ماشین های راه سازی از بین بروند. این خطر هنوز هم تا حدودی پابرجا است.

جنگل ابر از دوره سوم زمین شناسی برجای مانده و دارای درختان سرخدار است که قدمتی 4 هزارساله دارد. در این جنگل، 500 هکتار درخت سرخدار به چشم می خورد که به لحاظ وسعت، مشابه چندانی در دنیا ندارد. از این درختان اسانسی به نام تاکسول به دست می آید که در درمان انواع سرطان ها کاربرد دارد.