حنیف: آمیختگی دفاع مقدس با هویت ملی، آن را سوژه ای جذاب برای ادبیات داستانی کرد

به گزارش مجله سلنا، خبرگزاری خبرنگاران- دومین نشست از سلسله جلسات رستاخیز واژه ها با موضوع خدمات متقابل ادبیات داستانی و دفاع مقدس با حضور محمد حنیف، نویسنده و احمد شاکری عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی برگزار گردید.

حنیف: آمیختگی دفاع مقدس با هویت ملی، آن را سوژه ای جذاب برای ادبیات داستانی کرد

به گزارش خبرنگاران به نقل از روابط عمومی فرهنگسرای اندیشه، در ابتدای این نشست، محمد حنیف با اشاره به خاص بودن سوژه های برآمده از دل جنگ گفت: سوال مهمی وجود دارد و آن هم این است که چرا با اینکه جنگ و دفاع مقدس، یک موضوع همانند دیگر موضوعات است، حجم وسیعی از داستان و رمان با موضوع ادبیات دفاع مقدس، چه در ایران و چه در خارج از ایران نوشته شده است؟ در پاسخ به این سوال باید گفت در ادبیات گذشته، گونه های حماسی نظیر شاهنامه و یا ادیسه هومر صندلی شاخصی در ادبیات جهان داشته است.

وی اضافه نمود: از جنگ جهانی اول و دوم سالهای زیادی می گذرد اما هنوز هم شاهد رمان های زیادی هستیم که در این بستر نوشته می گردد. این موضوع چه دلیلی دارد؟ آیا به این دلیل است که جنگ، وحشتی عمومی به همراه دارد یا تعداد زیادی جان خود را از دست می دهند؟ زلزله، سونامی و آتش فشان هم این چنین هستند. به نظرم جنگ برخلاف این موارد مشابه، همه گیر است؛ یعنی تمام آحاد یک ملت را درگیر می نماید و البته با غرور و هویت ملی درگیر می گردد و به همین دلیل در ذهن ها باقی می ماند. از طرف دیگر، بعد فرهنگی جنگ، بیش از هر بعد دیگری از آن باقی می ماند.

حنیف با اشاره به اینکه جنگ می تواند جامعه را دگرگون کند، گفت: جنگ حادثه بزرگی است که در تمام عرصه ها، جامعه را دگرگون می نماید. این دگرگونی شامل موضوعاتی نظیر ایجاد موج مهاجرت میلیونی، تضاد فرهنگی، وحشت در بمباران ها، شهادت، معلولیت و ... است. از این روی، یکی از کارنمودهای ادبیات این است این تاثیرات را به صورت عینی و جزئی نگارانه ارائه بدهد.

این نویسنده و منتقد ادبی درخصوص تاثیر دفاع مقدس بر ادبیات داستانی گفت: یکی از اولین تاثیرات مهم آن، خلق آثار قابل توجهی با موضوع جنگ و دفاع مقدس در ادبیات داستانی ایران است در حالی که تا پیش از این چنین موج بزرگی را نداشتیم. آماری که کتابخانه تخصصی جنگ واقع در حوزه هنری از شهریور 1359 تا آذر 1398 می دهد این است که از مجموع 17708 کتاب که با موضوع دفاع مقدس نوشته شده است، 1569 عنوان آن یعنی نزدیک به 9 درصد داستان است. دومین تاثیر آن که پس از جنگ رخ می دهد، این است که ادبیات عامه پسند رو به افول رفته و ادبیات متعهد خصوصا در دهه اول انقلاب اوج می گیرد. تاثیر سوم، رواج مفاهیمی نظیر ایثار، ازخودگذشتگی، دلاوری، غیرت و ... است. این مسائل تا پیش از این کمتر بیان شده است. اگر جنگ نبود شاید بسیاری از سردارانی که امروز آنان را می شناسیم، هرگز شناخته نمی شدند.

وی با اشاره به خدمات ادبیات داستانی بر دفاع مقدس گفت: اولین تاثیر این است که ادبیات داستانی یاری کرد تا آثاری نوشته گردد که باعث غرور ملی ماست و از این منظر باعث ماندگاری خیلی از مفاهیم شد. هم چنین ادبیات داستانی در بسیاری از هنرهای دیگر نظیر سینما، نمایش، انیمیشن و ... متجلی شده است. در حقیقت، ادبیات داستانی از این طریق به ثبت هنری حماسه های جنگ یاری کرد. تاثیر سوم این است که ادبیات داستانی، عوارض جنگ و تاثیرات آن را در جامعه نشان می دهد و از این منظر ادبیات دفاع مقدس صلح را ترویج می نماید. این ادبیات به سیاست مداران یاری می نماید تا جایی که می توانند از دیپلماسی استفاده نموده و به آتش جنگ ندمند. همچنین ادبیات داستانی و هنر به تقویت روحیه حماسی در کشور یاری می نماید و باعث پالایش روح می گردد. تاثیر پایانی نیز این است که ادبیات داستانی دفاع مقدس در مقاطعی میزان مخاطبان کتاب را بالا برد. البته در کنار این تاثیرات مثبت می توان گفت که برخی از ناشران متاسفانه با اقداماتی غیرحرفه ای، ذائقه مخاطب را پایین آوردند و صندلی ادبیات داستانی ما را تضعیف کردند.

احمد شاکری دیگر سخنران این جلسه بود. او در ابتدای صحبت های خود گفت: یکی از موضوعاتی که در خدمات متقابل ادبیات داستانی و دفاع مقدس باید مورد توجه قرار گیرد توجه به بیانیه گام دوم انقلاب است. در این بیانیه، رهبر معظم انقلاب، تصویری از گذشته و چشم اندازی از آینده ارائه می دهند. در این بین موضوع دیگری هم دارای اهمیت است و آن هم این است که موضوع خدمات متقابل ادبیات داستانی و دفاع مقدس از منظر چه اولویتی آنالیز گردد؟ برای مثال، شاید عده ای بگویند خاطره نویسی از ادبیات داستانی پیشی گرفته است.

وی با مطرح کردن یک سوال، صحبت های خود را ادامه داد و گفت: وقتی از خدمات صحبت می کنیم، ممکن است این موضوع به ذهن متبادر گردد که فقط ابعاد مثبت و سازندگی مطرح می گردد در حالی که بعد دیگری هم وجود دارد و آن هم لطمات، خسارات و اختلال هاست. آیا ادبیات اختلالی ایجاد نموده و خسارتی به دفاع مقدس زده است؟ آیا دفاع مقدس لطماتی به ادبیات داستانی زده است؟ این موضوعات قابل طرح و آنالیز است. فلذا باید عنوان بحث را از خدمات به فرصت ها و تهدیدها ببریم.

شاکری با اشاره به تاثیرات دفاع مقدس بر ادبیات داستانی گفت: یکی از تاثیرات دفاع مقدس بر ادبیات داستانی این است که برای ادبیات فراوری موضوع، مضمون و شخصیت کرد. هم چنین برای آن تامین مخاطب کرد و موجب شد مراکز حمایتی موضوعی پدید بیایند. البته در کنار آن عده ای معتقدند که مصلحت های دوران جنگ، ادبیات داستانی را چارچوب بندی کرد. حتی ممکن است جریان روشنفکری بگوید که دفاع مقدس باعث ایجاد شبه مضمون شد. البته ضروری است به این موضوع توجه داشته باشیم که بین ادبیات داستانی و دفاع مقدس یعنی یک قالب و یک واقعه تاریخی، نسبت و تقدم و تاخر زمانی وجود دارد. یعنی نسبت ادبیات مقدم تر از بعد زمانی دفاع مقدس است.

شاکری با تاکید بر اینکه نقش خیال در ادبیات دفاع مقدس از اهمیت زیادی برخوردار است، گفت: در آنالیز ارتباط و تاثیرگذاری بین ادبیات و دفاع مقدس باید به عنصر خیال توجهی ویژه کرد. خیال به معنای دخل و تصرف و افزودن چیزی که نبوده است. این موضوع در حالی است که دفاع مقدس امری واقع و مسلم است و شاید نتوان چیزی را به آن اضافه یا کم کرد. حال باید این سوال را پرسید که خدمات امر مخیل به دفاع مقدس چیست؟ یعنی ورود خیال چه یاریی در پرداخت به دفاع مقدس در ادبیات داستانی می نماید؟ البته در خاطره نگاری چنین فاکتوری را نمی توان آنالیز کرد. هم چنین باید این موضوع را آنالیز کرد که کسانی که جریان ادبیات متعهد را راه اندازی کردند بیشتر متاثر از نفس و حقیقت دفاع مقدس بودند یا تاثیرگرفته از فرم های روایی؟ به نظر می رسد که بیشتر متاثر از حقیقت دفاع مقدس بودند. این موضوع در حالی است که کسانی که ادبیات سیاه نوشتند، بیشتر از آنکه از خود دفاع مقدس متاثر باشند، تحت تاثیر قالب بودند.

وی گفت: به نظرم در تحلیل و آنالیز تاثیر ادبیات و دفاع مقدس نمی توانیم بی توجه به ادبیات انقلاب اسلامی باشیم چرا که ادبیات دفاع مقدس در طول ادبیات انقلاب اسلامی است؛ ثانیا این خدمات متقابل صرفا این گونه نبوده است که میان دفاع مقدس و ادبیات داستانی باشد بلکه میان ادبیات داستانی و انقلاب اسلامی هم هست. خدماتی که دفاع مقدس بر ادبیات داستانی انجام داده است، می تواند ذیل انقلاب اسلامی باشد. بدین معنی که هر خدمتی که دفاع مقدس بر ادبیات نموده است، گویا انقلاب اسلامی به ادبیات نموده است.

حنیف در بخش دیگری از صحبت های خود درباره موضوعات جدیدی که پس از دفاع مقدس به ادبیات اضافه شده است، گفت: از جمله موضوعات جدیدی که بعد از دفاع مقدس داشتیم، مهاجرت و جنگ زده است که مثلا در کتاب مهاجر کوچک آقای رهگذر بدان اشاره شده است. یا مثلا حضور بچه ها و نوجوانان در جنگ، پیش از دفاع مقدس کمتر در ادبیات ما مطرح شده است اما نمونه این موضوع را در کتاب سفر به گرای 270 درجه آقای دهقان می بینید. جنگ شهرها و مردم موضوع جدید دیگری است که پس از دفاع مقدس رنگ و بوی جدیدتری به خود گرفت. برای مثال کتاب دختر لوطی شهریار عباسی از جمله همانهاست. طنز در جنگ یکی دیگر از موضوعات جدید است. این موضوع در کتاب گردان قاطرچی ها داود امیریان آمده است. موضوعات ماورالطبیعه در جنگ، جانبازان، تاثیر روانی جنگ بر مردم و جامعه و به ویژه زنان، مباحث فلسفی و ... از جمله مباحثی است که پس از دفاع مقدس بیشتر مورد توجه نهاده شد.

شاکری در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه آیا ادبیات داستانی دفاع مقدس ذیل ادبیات دینی قرار می گیرد یا خیر، گفت: بنده معتقدم که ادبیات داستانی دفاع مقدس با اشاره به حقایق دینی موجود در دفاع مقدس، در ذیل ادبیات دینی و ادبیات انقلاب اسلامی قرار می گیرد. اشاره شد که عده ای می گویند در جنگ تباهی داشتیم و به همین دلیل در ادبیات دفاع مقدس تاکید می گردد که باید از دیپلماسی استفاده کرد؛ در هیچ جایی از معارف ما، بیانی را سراغ ندارم که دفاع مقدس و جهاد فی سبیل اللهه را تباهی بداند. نه تنها تباهی در آن نیست، بلکه افقی نورانی است. حتی در تعبیر جهاد فی سبیل الله گفته شده است که بابی از بهشت است که فقط برای اولیاست. بنابراین دفاع مقدس حرکت کلی و قدسی است و دوم این که در آن تباهی راهی ندارد. در آن رنج و خسارت هست اما تباهی و سیاهی در آن وجود ندارد.

منبع: خبرگزاری آریا
انتشار: 25 بهمن 1399 بروزرسانی: 25 بهمن 1399 گردآورنده: selena-fan.ir شناسه مطلب: 1559

به "حنیف: آمیختگی دفاع مقدس با هویت ملی، آن را سوژه ای جذاب برای ادبیات داستانی کرد" امتیاز دهید

امتیاز دهید:

دیدگاه های مرتبط با "حنیف: آمیختگی دفاع مقدس با هویت ملی، آن را سوژه ای جذاب برای ادبیات داستانی کرد"

* نظرتان را در مورد این مقاله با ما درمیان بگذارید