بحران کرونا معایب سرمایه داری را نمایان ساخت - مجله سلنا

اگرچه کرونا باعث شده تا رویکرد رئالیستی و اصل خودکمک(self-help) مورد توجه کشورها قرار گیرد اما از سوی دیگر باعث شده تا ناکارآمدی رویکرد رئالیسم به امنیت که مبتنی بر امنیت دولتی (state security) است و اولویت را به امنیت نخبگان حاکم می دهد و موضوع امنیت را صرفاً نظامی می بیند، تعیین شود. از سویی شیوع این ویروس نشان داد اقتصادهای میلیتاریستی هم تأمین کننده امنیت عموم مردم نیست و دولتها باید در جهان پساکرونایی به مقوله امنیت انسانی (human security) توجه بیشتر نشان دهند و همپوشانی امنیت دولتی با امنیت انسانی بیشتر از قبل باشد تا بتوانند بقا داشته باشد.

خبرنگاران در گفتگو با پروفسور شیرین هانتر عضو شورای روابط خارجی آمریکا به این موضوع پرداخته است که در ادامه می آید.

شیرین طهماسب هانتر (1945 در تبریز) استاد ایرانی-آمریکایی در دانشگاه جورج تاون است که در زمینه مقالات سیاسی به فعالیت مشغول است. او متخصص مسائل سیاسی ایران، خاورمیانه و اسلام سیاسی است تا پیش از انقلاب 57 ایران، هانتر عضو وزارت امور خارجه ایران بوده است و پس از آن به ایالات متحده نقل مکان نمود. وی به زبان های فارسی، انگلیسی، فرانسه و ترکی صحبت می کند. وی همچنین عضو شورای روابط خارجی امریکاست.

*کرونا چه آثاری بر نظم جهانی کنونی خواهد داشت؟

اولاً هنوز بسیار زود است که در مورد اثرات ویروس کرونا بر نظم بین المللی اظهار نظر کرد. اثرات درازمدت این بحران تا حدی بستگی بدین خواهد داشت که بحران تا چه زمانی طول بکشد.

اگر این بحران تا یک ماه آینده پایان یابد، اثراتش کمتر خواهد بود. اما اگر بحران چند ماه دیگر ادامه داشته باشد اثراتش بر نظم بین المللی بیشتر خواهد بود. این بحران مسلماً موقعیت دولتها به عنوان بازیگران اصلی در صحنه بین المللی را تأیید خواهد کرد چراکه مسئولیت عمده در رویارویی با این بحران با دولتها بود نه سازمانهای منطقه ای یا بین المللی. در داخل کشورها بحران نشان داده است که بخش خصوصی و نیروهای بازار آزاد همیشه قادر نیستند احتیاجات مردم را برآورده کنند بنابراین نقش دولتها در تأمین احتیاجات اصلی نظیر بهداشت و اشتغال پررنگ تر خواهد شد.

به طور کلی این بحران کمبودهای سیستم سرمایه داری وحشی (wild capitalism) و اتکای زیاد بر معاملات اقتصادی به جای فعالیت های تولیدی را نشان داد بنابراین به احتمال قوی اصلاحاتی در نظم کاپیتالیستی صورت خواهد گرفت.

* اگر بپذیریم نظم کنونی جهانی در بعضی عرصه ها متأثر از نئولیبرالیسم است و در بعضی عرصه ها رفتار کشورها بر اساس رویکرد رئالیستی است، کرونا چه خلاًهایی از این دو مکتب را آشکار ساخته است؟

باید نظم اقتصادی و نظم سیاسی بین المللی را از یکدیگر تفکیک کرد. در سطح نظام اقتصادی بعد از سقوط اقتصاد شوروی نظم اقتصاد بین المللی بیشتر بر اساس تئوری نئولیبرال تدوین شده است. اما این وضع بیشتر در کشورهای پیشرفته وجود دارد و در بقیه کشورها هنوز دولتها نقش زیادی در اقتصاد کشورهای خود دارند.

در سطح سیاسی علی رغم تئوری های جدید، نظم بین المللی بر اساس تئوری رئالیسم به معنی واقعی تنظیم شده است و نه آنکه مخالفان این تئوری ادعا می کنند. بنابراین در چنین جامعه ایی امنیت بیشتر از هر چیز برای کشورها مهم است. در عین حال این بحران نشان داد که در بسکمک از موارد برداشت جامعی از امنیت بیشتر به تأمین امنیت کشورها و مردمانش کمک می کند جستن امنیت برای خود با ندیده دریافت امنیت دیگران اغلب نتیجه معکوس می دهد.

این وابستگی امنیت کشورها هم تاحدی نتیجه جهان گرایی و توسعه تکنولوژی ارتباطات است و خطراتی که امنیت کشورها را تهدید می کند صرفاً نظامی نیستند. مثلاً ویروس ها مرزها را رعایت نمی کنند و اسلحه هم ندارند و سلاح های جنگی در قبال آنها اثری ندارد. مثلاً آنهایی که اول از شیوع کرونا در چین شادمان بودند چرا که فکر می کردند که باعث تضعیف چین می شود خودشان گرفتار این بلا شدند. به طور کلی کرونا نشان داد که باید از امنیت تعریف وسیع تری شود.

* کرونا از سویی باعث شده تا گرایشات ناسیونالیستی و مرزهای ملی اهمیت ویژه تری بیابد و خودکمک (self-help) از مبانی و اصول اساسی رئالیسم است مورد توجه کشورها قرار گیرد. این خودکمک را در عدم همکاری مؤثر بعضی کشورها با یکدیگر در مقوله کمک های پزشکی و … شاهد هستیم. ارزیابی شما چیست؟

بحران کرونا نشان داد که بعضی از دیدگاه های رمانتیک درباره اتحاد ملل حتی در بین آنهایی که اشتراکات زیادی با یکدیگر دارند درست نبوده است. رفتار کشورهای عضو اتحادیه اروپا بهترین شاهد این امر است.

به نظر من این بحران نشان داد که در بعضی از مسائل حیاتی کشورهاباید میزان خودکفایی خود را افزایش دهند. اما این به این معنی نیست که کشورها مثل قلعه های قرون وسطی شوند و انزوا را برگزینند. بلکه همکاریهای منطقه ای و بین المللی لازم است. اما در تحلیل نهایی این کشورها و دولتها هستند که مسئولیت اصلی تأمین امنیت و رفاه مردم خود را دارند.

* اگرچه کرونا باعث شده تا رویکرد رئالیستی و اصل خودکمک (self-help) مورد توجه کشورها قرار گیرد اما از سوی دیگر باعث شده تا ناکارآمدی رویکرد رئالیسم به امنیت که مبتنی بر امنیت دولتی (state security) است و اولویت را به امنیت نخبگان حاکم می دهد و موضوع امنیت را صرفاً نظامی می بیند، تعیین شود. از سویی شیوع این ویروس نشان داد اقتصادهای میلیتاریستی هم تأمین کننده امنیت عموم مردم نیست و دولتها باید در جهان پساکرونایی به مقوله امنیت انسانی (human security) توجه بیشتر نشان دهند و همپوشانی امنیت دولتی با امنیت انسانی بیشتر از قبل باشد تا بتوانند بقا داشته باشد. نظر شما در این خصوص چیست؟

این تعبیر غلط از تئوری رئالیسم است اگر بگوییم که این تئوری به امنیت مردم و انسان ها اهمیت نمی دهد. اصلاً اساس تئوری رئالیسم بر این است که هیچ دولتی بدون حمایت مردم قادر به تأمین امنیت نیست. بنابراین نباید مسئله حکومت های غیر مردمی را به رئالیسم ربط دهیم. از آن گذشته مفهوم امنیت در تئوری رئالیسم اصلاً محدود به امنیت نظامی نیست. مسلماً امنیت اقتصادی و همانطور که بحران کرونا نشان داد بهداشتی بسیار مهم هستند بدون آنها امنیت نظامی میسر نیست. نباید رفتار دولتها را به یک تئوری نسبت داد.

متأسفانه در چند دهه اخیر برداشت غلطی از تئوری رئالیسم شده است. لازم است اثر تئوری های اصلی این مکتب را نظیر مورگنتا دوباره خواند و فهمید. تئوری رئالیسم به معنی برتری جویی نیست. اصلاً اساس این تئوری موازنه قدرت است و بهم خوردن موازنه را به ضرر نظام بین المللی می داند. مثلاً بسکمک از مسائل خاورمیانه در سه دهه گذشته به خاطر سقوط شوروی و بهم خوردن موازنه قدرت بین بازیکنان اصلی بود. اشغال عراق هم موازنه منطقه ای را بهم زد و باعث تحولات بعدی شد. مشکل آن است که همیشه بعضی از بازیگران در مقاطع مختلف دست به تغییر موازنه به نفع خود می زنند.

* اگر معتقد باشیم، نظم جهانی پس از ویروس کرونا دچار تغییرات خواهد شد، آیا به نظر شما این تغییرات اساسی و مبنایی خواهد بود؟ چه مفاهیم و آموزه هایی دچار تغییرات بنیادی خواهد شد؟

بسیار مشکل است که گفت چه مفاهیمی جای خود را به مفاهیم دیگر خواهند داد. قدر مسلم آن است که بعضی از پیش بینی های فعلی نظیر از هم پاشیده شدن اتحادیه هایی نظیر اتحادیه اروپا تا حدی اغراق گویی است. مسلماً نقش دولت ملت ها پررنگ تر خواهد شد در عین حال نقش جغرافیا در تعیین طرح روابط بین المللی بیشتر خواهد شد.

از سرعت جهان گرایی کاسته خواهد شد اما برگشت به اجتماع کاملاً خودکفا غیر ممکن است. روابط اقتصادی بسیار در هم تنیده شده است و رفتن به سوی خودکفایی آسان نخواهد بود.

این بحران مثلاً نشان داد تا چه حد امریکا در بعضی موارد به واردات از چین احتیاج دارد. از طرف دیگر ممکن است که این بحران لزوم همکاریهای بین المللی برای تأمین امنیت جهانی را روشن تر سازد. کرونا نشان داد در قبال مسائلی نظیر پاندمیک و یا تغییر اقلیم دولتها به تنهایی قدرت مقابله ندارند.