دلخوش به حالت فعلی! - مجله سلنا

گروه دانشگاه خبرنگاران، محمد جلیلوند؛ اگر یک دستگاه صنعتی بخواهد درست کار کند، باید کاملاً کنترل پذیر باشد و کاربر آن بتواند در هر لحظه، فعالیتش را به نحوی سامان بخشد که به سمت تحقق هدفی خاص حرکت کند. خب این کنترل پذیری چگونه محقق می شود؟ یکی از ارکان اصلی کنترل سیستم ها، دریافت داده های دقیق لحظه به لحظه آن ها است؛ اصولاً اگر ما داده صحیح و دقیق در دست نداشته باشیم، هر چه بهتر عمل کنیم بیشتر از مقصد خود دور خواهیم شد. از این رو در سیستم های کنترلی غالباً ابزارهایی با دقت های بسیار بالا استفاده می شود تا تصویری شفاف تر از حالت فعلی سیستم را در اختیار تصمیم-گیران قرار دهد. از طرفی این اطلاعات باید به روز نیز باشند وگرنه عملاً ارزشی نخواهند داشت.

اساساً دانشگاه هم یک سیستم است؛ سیستمی اجتماعی که در هر کدام از مقاطع مختلف خود وظایف خاصی را برعهده دارد؛ سیستمی که باید توسط مسئولینش کنترل شود. حال شما در نظر بگیرید که اختلالی به وجود آمده باشد؛ کنترل نمایندگان این سیستم عریض و طویل با هزاران دانشجو و ده ها نهاد چگونه باید به وجود یا عدم وجود این اختلال پی ببرند؟ چگونه باید کیفیت آموزش ارائه شده را تضمین نمایند؟ چگونه باید کجروی های احتمالی را تشخیص دهند؟ اگر قرار باشد یک سیستم آموزشی مدیریت شده و سرپا نگه داشته شود، باید به این پرسش ها و چندین پرسش دیگر پاسخ داد.

این پرسش یک مسئله بنیادی است که در ابعاد مختلف باید آن را پاسخ داد. اکنون قصد پرداختن به تمام آن را نداریم؛ البته توانایی آن را هم نداریم. عمده سخن ما در حوزه آموزش آکادمیک است. حوزه ای که شاید بتوان آن را مهمترین مأموریت دانشگاه برای دوره کارشناسی دانست. دانشگاه در اولین گام باید بتواند عده ای دانش آموز که دوازده سال تحت تعلیمات مقدماتی قرار داشته اند را به نحوی آموزش دهد که بعد از طی دوره ای چهار یا پنج ساله در رشته محل تحصیل خود، دارای سواد کافی باشند؛ بالطبع در این دوره، که معمولاً به آن دوره کارشناسی می گویند، مهمترین چالش پیش رو یادگیری و انتقال صحیح مفاهیم است.

برای برقراری یک فرایند پویا در ارائه خدمات آموزشی و بهبود یا اصلاح فرایندها، ساده ترین راه حل ارزیابی کیفیت این خدمات با استفاده از داده های بدست آمده از افراد خدمات گیرنده است؛ خلاصه اش این می شود که خود دانشجویان در رابطه با خدمات آموزشی نظر دهند. این سیستم ارزیابی سال هاست که در دانشگاه های دنیا و ایضاً ایران اجرا می-شود. ذی نفع بودن دانشجو در کیفیت آموزش و نیز روحیه انتقادی موجود در دانشجو، می تواند بسیار کارآمد باشد و دید جامعی از شرایط کنونی سیستم ارائه دهد. البته این روش همراه با معایب جدی از جمله امکان وجود نظرات مغرضانه است؛ معایبی که به حداقل رساندن آن، زحمت مسئولین امر را می¬طلبد.

تا اینجا هرچه گفتیم، باید هایی بودند که از ابتدا روشن و واضح می نمودند؛ باید هایی که دانشگاه های برتر دنیا سعی در نزدیک کردن خود به آن ها دارند. به تقلید از سیر حرکت دنیا به این سو، مثل همواره، دانشگاه های ایران هم آغاز به ایجاد نظامی برای ارزشیابی اساتید توسط دانشجویان کردند. به همین دلیل دانشگاه شریف هم که غالباً در این مدل تقلید ها جلوتر از دیگر دانشگاه هاست، نظام ارزشیابی یا همان نظرسنجی را دایر نموده. این نظرسنجی که در انتها هر ترم و پیش از امتحانات انتهای برگزار میشود، غالباً در ذهن دانشجویان یک اقدام نمایشی یا کم بازده تلقی می شود. اما چرا؟

اولین معضل ما خود سوالات نظرسنجی است؛ در ابتدا گفتیم که برای کنترل یک سیستم احتیاج به اطلاعات دقیق داریم؛ خب برای یافتن داده دقیق باید سوال دقیق پرسید. بسیاری نکات در امر آموزش وجود دارد که اصلاً از آن ها سوالی پرسیده نمی شود یا اگر هم سوالی پرسیده شود، یک سوال کاملاً گرد و کلی است که هیچ جزئیاتی را نه برای استاد و نه برای آموزش دانشکده ها روشن نمی کند. مثلاً در نظرسنجی از کیفیت ارائه مطالب توسط استاد سوال می شود؛ در حالی که این کیفیت تابع عواملی، چون تسلط استاد، قدرت بیان وی، راحتی دانشجویان در پرسش سوالات و ... است.

وقتی چند مسئله تنها در قالب یک سوال پرسیده می شود، دانشجو نمی تواند به راحتی به آن پاسخ دهد و باید مدام در ذهنش از فعالیت های استاد برآیندگیری کند که نه این داده¬ها برای اصلاح فرایند تدریس استاد قابل استفاده است - چراکه اصلاً معلوم نمی شود دانشجویان دقیقا با کدام قسمت دچار مشکل شده اند - و نه برای دانشجو راضی نماینده. ایرادی که در اولین نظر به این صحبت وارد می شود این است که اگر سوالات آن قدر ریز شوند، فرایند بسیار طولانی می شود. در پاسخ می گوییم که در نهایت می شود بیست تا سی سوال؛ استانداردی که در همه دانشگاه های مطرح وجود دارد؛ با توجه به جزئی تر شدن آن ها، پاسخگویی نیز راحت تر از گذشته خواهد بود.

دومین معضل عدم مشاهده تأثیر این نظرسنجی است. حال یا واقعاً اتفاق خاصی نمی افتد یا ما از آن آگاه نمی شویم. اگر اولی است که هیچ؛ اما اگر دومی باشد نشان می دهد آموزش دانشگاه احتیاج جدی به تحول در بخش رسانه ای خود دارد. انتظار نمی رود که جزئیات تحولات ناشی از نظرسنجی منتشر شود، اما حداقل یک گزارش به دانشجویان می تواند بسیار مفید باشد.

سومین معضل در واقع نبود یک گزینه است که توسط تعدادی از دانشگاه های دنیا در اختیار اساتید قرار داده می شود؛ بدین صورت که آن ها علاوه بر سوالات اصلی می توانند چند سوال از بانک سوال انتخاب نموده و در نظر سنجی مخصوص خود قرار دهند. با نگاه به شرایط فعلی ارزشیابی این مورد قله ای است که دستیابی به آن به زودی انتظار نمی رود، اما عدم استفاده از نظرات اساتید در طراحی نظرسنجی به راحتی می تواند آن را برای استفاده وی کم بازده کند.

در انتها خوب است یادآوری شود که یک نظام ارزشیابی خوب و کارآمد، ضمن حفظ پویایی امر آموزش و حرکت رو به جلوی آن می تواند فرصت خوبی برای اظهار نظر دانشجویان و بازخورد دریافت اساتید از یک ترم کوشش خود باشد؛ فرصتی که اکنون به آسانی از دست می رود.

محمد جلیلوند - کارشناسی مهندسی مکانیک دانشگاه صنعتی شریف

انتشار یادداشت های دانشجویی به معنای تأیید تمامی محتوای آن توسط خبرنگاران نیست و صرفاً منعکس نماینده نظرات گروه ها و فعالین دانشجویی است.