مقدار فلزات سنگین گیاهان دارویی، خطرناک است؟ - مجله سلنا

به گزارش خبرنگاران، در سال های اخیر استفاده از گیاهان دارویی و دمنوش های گیاهی بدون توجه به عوارض احتمالی آن ها، به طرز چشم گیری افزایش یافته است.

اگرچه استفاده صحیح از گیاهان دارویی می تواند در ارتقای سلامت موثر باشد؛ ولی عدم کنترل و پایش مستمر این گیاهان و بعلاوه مصرف حساب نشده آن ها، علاوه بر احتمال ایجاد تداخل های دارویی با سایر داروها، می تواند مشکلاتی به همراه داشته باشد.

مصرف بی رویه این گیاهان، ممکن است به آسیب های کبدی، کلیوی و یا مسمومیت های ناشی از فلزات سنگین و با به جای مانده سموم در گیاهان منجر گردد.

فلزات سنگین، مانند آرسنیک، سرب، جیوه، کادمیوم، آلومینیوم و نیکل از جمله آلاینده هایی هستند که می توانند با تجمع در بخش های مختلف گیاهان، خطراتی را برای مصرف نمایندگان به همراه داشته باشد.

نوع گیاه، نوع خاکی که گیاه در آن رشد می نماید، شرایط اقلیمی و آلاینده های انسانی بر ترکیبات موجود در گیاهان و مقدار فلزات سنگین تجمع یافته در آن ها تاثیر زیادی دارد.

بعلاوه باید توجه داشت که هنوز مکانیسم عمل تعداد زیادی از گیاهان دارویی شناخته نشده است؛ به همین علت بسیاری از تداخلات دارویی این گیاهان نیز ناشناخته است.

با توجه به موارد مطرح شده، پژوهشگران با انجام یک مطالعه به آنالیز آلاینده هایی مانند فلزات سنگین و به جامانده سموم کشاورزی و بعلاوه سطوح عناصر معدنی موجود در گیاهان دارویی پر مصرف در استان مازندران پرداختند.

برای انجام این تحقیق از چهار مزرعه فراوری گیاهان دارویی در استان مازندران در شهرهای بهشهر، ساری، بابل و بلده نور در بهار و تابستان سال 1399 نمونه گیری انجام شد.

پژوهشگران در بازدید میدانی از این مزارع، اطلاعاتی در مورد سموم مصرفی و فرآیندهای کاشت و برداشت جمع آوری کردند. بعلاوه نمونه برداری از گیاهانی مانند بادرنجبویه، نعنافلفلی، گل گاوزبان، گل محمدی، بابونه، به لیمو، استویا، رزماری، اسطخودوس و هوفاریقون انجام شد و برای آنالیز به آزمایشگاه منتقل شدند.

آنالیز مقدار به جای مانده سموم کشاورزی در گیاهان نشان داد که در هیچ یک از این گیاهان دارویی سموم کشاورزی تشخیص داده نشد.

به گفته پژوهشگران این مطالعه؛ عدم تشخیص هیچ نوع از سموم کشاورزی در این گیاهان، می تواند حاکی از عدم استفاده از این سموم و یا طی شدن زمان معین پس از سم پاشی باشد و با توجه به این که گیاهان دارویی به شکل خشک شده و طولانی مدت نگهداری می شوند، مورد دوم محتمل تر است.

در این مطالعه مقدار عناصر فلزی ضروری مانند منیزیم، پتاسیم، کلسیم، منگنز، روی، آهن و مس و بعلاوه مقدار عناصر فلزی غیر ضروری یا فلزات سنگین مانند: جیوه، سرب، آلومینیوم، کادمیوم، نیکل و آرسنیک در گیاهان دارویی انتخاب شده از مزارع مورد آنالیز نهاده شد.

نتایج این آنالیز نشان داد که سطح فلزات سنگین، مقدار بسیار متفاوتی در گیاهان داشته است و از آن جایی که برای گیاهان دارویی استاندارد دقیقی در مورد حد مجاز این فلزات وجود ندارد، قضاوت در مورد بالاتر یا پایین تر بودن آن ها از سطح مجاز، امکان پذیر نیست.

در این مطالعه عنوان شده که گیاه گل محمدی شهرستان بلده نور، پایین ترین سطح کادمیوم و گیاه به لیمو بابل، بالاترین سطح این فلز سنگین را داشته است. بعلاوه گیاه به لیمو بهشر، بالاترین سطح سرب را داشته، در حالی که مقدار این فلز در گیاهانی مانند بادرنجبویه بهشهر، بابونه ساری، هوفاریقون ساری، گل محمدی ساری و اسطوخودوس ساری، پایین تر از حد تشخیص دستگاه بوده است.

به گفته پژوهشگران این تحقیق؛ یافته های این مطالعه حاکی از آن است که مقدار عناصر مختلف در گیاهان دارویی به مکان کشت و عوامل متعددی مانند آلاینده های محیطی و ... بستگی دارد.

به همین علت این محققان پیشنهاد می نمایند که هر نمونه گیاه دارویی، قبل از این که برای تهیه دارو استفاده گردد، از نظر بار آلاینده مورد آنالیز قرار بگیرد. بعلاوه مزارع کشت گیاهان دارویی به طور منظم از نظر وجود آلاینده ها پایش شوند.

این پژوهشگران توصیه می نمایند: با وجود این که سطوح فلزات سنگین در گیاهان آنالیز شده در این مطالعه، زیاد نبود ولی با توجه به عدم وجود استانداردهای دقیق برای مقایسه سطوح فلزات سنگین در گیاهان، مصرف این گیاهان به شکل سنتی(به صورت دمنوش و ...) و یا در صنایع داروسازی، به عنوان مواد اولیه ترکیبات دارویی، باید با احتیاط بیش تری صورت گیرد.

در انجام این تحقیق محمدرضا شیران، رضا فلاحی، اسماعیل بابانژاد و فاطمه خالقی؛ پژوهشگران مرکز تحقیقات سلامت فرآورده های گیاهی و دامی دانشگاه علوم پزشکی مازندران، به همراه سیما جعفری راد از انستیتو تحقیقات بالینی دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز، با یکدیگر مشارکت داشتند.

یافته های این مطالعه آذرماه امسال، به صورت مقاله علمی با عنوان آنالیز آلاینده ها و سطوح عناصر معدنی گیاهان دارویی پر مصرف در استان مازندران در مجله دانشگاه علوم پزشکی مازندران منتشر شده است.