پسماندهای روی همچنان بدون متولی - مجله سلنا

پسماندهایی که به گفته کارشناسان، فعالان زیست محیطی و مسئولان حاوی فلزات سنگین است و آب و خاک محدوده شهرک و مجاور آن را آلوده نموده است. مطالعه ای نشان می دهد که ریزگردهای این شهرک با وزش باد به خیابان های شهر زنجان هم رسیده است و تهدیدی جدی برای زیست بوم شهر و ساکنان آن به شمار می رود. اکنون مسئولان به فکر مدیریت مضرات این پسماندها هستند. آیا روش مدیریت پسماندهای روی مشکل را حل می نماید؟

• نزدیک بودن به شهر

یک فعال محیط زیست درباره مسائل زیست محیطی شهرک روی زنجان و پسماندهای آن به خبرنگاران می گوید: فاصله واحدهای تولید روی با شهر زنجان بسیار کم است. این محدوده از شهر مطالعه زیست محیطی نداشته و در دوره استاندار وقت به شهر تحمیل شده است. شهرک روی زنجان حدود 5 کیلومتر با شهر فاصله دارد و غالبا بادها آلودگی ریزگردهای حاصل از تولید روی و سرب را به شهر زنجان منتقل می نماید و جهت وزش بادها نیز جنوب شرقی به شمال غربی است. این ریزگردها محدوده ای از مرکز شهر زنجان مانند دروازه ارگ، سبزه میدان، دروازه رشت، خیابان سعدی و غیره را تحت تاثیر قرار داده است و بدین ترتیب هر نوع آلودگی کوتاه مدت یا بلندمدت وارد منطقه مسکونی شهر زنجان می گردد.

رضا رمضانی بیان می نماید: مشکل شهرک روی زنجان فقط این نیست، بلکه تولید روی در منطقه موجب آلودگی خاک، آب و حتی گیاهان به سم های خطرناکی مانند ارسنیک و کادمیوم نیز شده است. مطالعه ای اختصاصی درباره شهرک، با کارفرمایی حفاظت محیط زیست و اجرای جهاد کشاورزی و دانشگاه زنجان، پهنه آلودگی محیط (آب و خاک) شهرک را تایید نموده است. با وجود این موضوع، در اطراف شهرک انواع صیفی کشت می گردد و ساکنان از آن استفاده می نمایند که بسیار خطرناک است.

• واگذاری مسیل های آب

این فعال محیط زیست که در دوره ای نماینده سمن های استان و عضو هیات مدیره سمن پویندگان توسعه شهر پایدار زنجان نیز بوده است، می گوید: واگذاری مسیل های آب که مجرای گذر سیلاب است، غیرقانونی است. در دوره ای این مسیل ها به صورت اجاره در شهرک روی به کارخانه های تولید روی واگذار شد. در مسیل ها فضاسازی نیز کردند و عرض مسیل ها را کاهش دادند بنابراین اگر سیلابی جاری گردد، آلودگی از شهرک به بیرون منتقل می گردد و سیل شهرک را فرامی گیرد. اداره آب منطقه ای معتقد است قرارداد اجاره مسیل ها تمام شده و دیگر تمدید نشده است. رمضانی با یادآوری این که در تولید روی مواد سمی خطرناک ایجاد می گردد و بافت خاک و حتی جانوران نیز آلوده خواهند شد، می افزاید: مسئولان به فکر انتقال بیش از 5 تا 7 میلیون باطله یا همان فیلتر کیک ها از محل انباشت فعلی شهرک روی به نقطه ای دیگر هستند.

در محل انباشت فعلی فیلتر کیک ها (پسماندهای روی) آلودگی ایجاد شده است اگر باطله ها جابه جا شوند، آلودگی از نقطه ای به نقطه دیگر منتقل خواهد شد و محیط جدید با خطر روبه رو می گردد. این فعال محیط زیست با اشاره به این که کنسانتره مواد معدنی (روی) آلودگی کمتری در تولید دارد، ادامه می دهد: مکان یابی و جانمایی محل انباشت فیلتر کیک ها باید مطالعه گردد و قبل از مطالعه ارزیابی باید مطالعه مکان یابی انجام دهند، اما برای مکان جدید انباشت پسماندهای روی این مطالعه انجام نشده است. طبق منشور حقوق شهروندی که رئیس جمهوری آن را ابلاغ نموده است، باید مسئولان مربوطه نتایج مطالعات را در اختیار مردم قرار دهند که این کار را هم انجام نداده اند و شفافیت در اطلاع رسانی درباره این موضوع وجود ندارد.

مساله دیگر این است که ارزیابی فیلتر کارخانه ها در شب امکان پذیر نیست. بعضی کارخانه ها فیلترها را شست وشو می دهند و دوباره استفاده می نمایند که کارایی ندارد و ریزگرد حاصل از فعالیت تولید روی را عبور می دهد. فیلترهای الکترولیز هم به دلیل هزینه برق کمتر استفاده می گردد یا خاموش می شوند. دستگاه های اعلام نماینده شاخص آلودگی هوای شهر زنجان هم یا خاموش است یا داده های آنلاین ندارد.

• منافع پسماندهای روی

قانون مدیریت پسماندها به طور شفاف و صریح معین نموده که تولیدنماینده پسماند متولی مدیریت و بی خطر کردن آن برای محیط زیست است. فرماندار زنجان می گوید: بی تردید پسماندها و فعالیت شهرک تخصصی روی برای محیط زیست شهر زنجان آلودگی هایی ایجاد نموده است. افزون بر آن چند سالی است که موضوع پسماندهای شهرک روی زنجان مطرح شده و استاندار فعلی استان نیز پیگیر حل مشکل بوده است. باید مالکیت این پسماندها معین تکلیف گردد و معین گردد بعد از تولید و انباشته شدن پسماندها در این محل مالکیت متعلق به کیست؟ در گذشته دانش تولید روی در حدی نبود که مقدار روی باقیمانده در پسماندهای فعلی را بازیابی و استخراج کند، اما اکنون دانش تولید به این سطح رسیده است و مالکان بعضی از شرکت ها خواستار تولید مجدد این پسماندها هستند.

رضا عسگری خاطرنشان می نماید: با وجود چنین اختلافی بین مالکان کارخانه های شهرک تخصصی روی زنجان و آلودگی هایی که از رهاورد فعالیت این کارخانه ها برای شهر زنجان ایجاد شده است، اکنون بخش خصوصی (کارخانه داران) و بخش دولتی خواستار استفاده از منافع حاصل از تولید مجدد این پسماندها هستند. بنابراین برای رسیدن به نتیجه نهایی و حقوقی، دستگاه قضایی با شکایت طرفین به موضوع رسیدگی می نماید. برای رسیدگی به این شکایت ها نیز کمیته ای تشکیل شده است و نظر نهایی را دستگاه قضایی تا یک ماه آینده اعلام خواهد نمود. ذی نفعان هم بدون دخالت در تصمیم گیری در این کمیته عضویت دارند.

فرماندار زنجان با اشاره به این که هر زمان بادی وزیده است آثار ریزگردهای روی در شهر زنجان نمود داشته است، می افزاید: با توجه به آلودگی هایی که تولید روی در کارخانه های مجاور شهر زنجان برای شهر و محیط آن ایجاد نموده است، باید منافع حاصل از تولید مجدد پسماندها به شهر زنجان اختصاص یابد و برای امور زیربنایی و فرهنگی در شهر هزینه گردد.

• اختلاف نظر

رئیس شورای استان زنجان نیز درباره پسماندهای تولید روی در مجاورت شهر زنجان شرح می دهد: مدیریت پسماندهای روی توسط مدیریت ارشد استان در دوره قبل و در دوره فعلی به جد پیگیری شده است، اما فعلا اختلاف نظر درباره مالکیت آن بین شورای عالی معادن کشور، انجمن روی و سرب ایران و متولیان این حوزه در استان وجود دارد و قرار شد تصمیم نهایی با مداخله دستگاه قضایی اعلام گردد. در کارگروهی که برای معین تکلیف این موضوع در استانداری تشکیل شده بود از اعضای شورای اسلامی شهر یا استان برای حضور در این کارگروه دعوت نکردند و ما از محتوای تصمیم جلسه بی اطلاع هستیم.

سجاد خدایی یادآور می گردد: به هر حال ما معتقدیم تولید روی در مجاورت شهر زنجان آلودگی هایی را به شهر و استان تحمیل نموده است و باید درآمد حاصل از بازیافت مجدد روی از پسماندها به شهر و استان زنجان اختصاص یابد. طرحی را نیز ارائه نموده ایم که منافع حاصل در بانک ها سرمایه گذاری گردد و سود حاصل از آن را به عنوان پشتوانه اقتصادی برای اجرای امور زیربنایی یا فرهنگی در شهر و استان زنجان هزینه نمایند تا بدین ترتیب درآمد پایدار و مطمئنی برای استان ایجاد گردد، اما این موضوع زمانی محقق خواهد شد که مالکیت پسماندها با قطع یقین معین تکلیف گردد.

اکنون حدود 5 تا 7 میلیون تن پسماند روی در مجاورت شهرک روی زنجان انباشته شده است که 300 تا 500 میلیارد تومان ارزش دارد. یعنی سود سرمایه گذاری آن در سال حدود 10 تا 12 میلیارد تومان برای شهر و استان زنجان است. وی تصریح می نماید: وقتی مالکیت پسماندها معین تکلیف گردد منافع آن به 2 شکل ایجاد اشتغال و تامین سرمایه و درآمد پایدار در اختیار استان قرار می گیرد. با این روش می توان منابع درآمد پایداری نیز برای اجرای امور عمرانی شهرهای استان فراهم کرد.

• نتایج مطالعه گردوغبار

عضو هیات علمی دانشکده علوم و گروه علوم محیط زیست دانشگاه زنجان نیز به خبرنگاران می گوید: در یک سال اخیر مطالعه ای درباره منشا گردوغبار موجود در شهر زنجان با نمونه برداری از 45 تا 55 ایستگاه انجام داده ایم. مطالعه نشان می دهد فلزات سنگین موجود در گردوغبار نمونه برداری شده از شهر زنجان 10 تا 20 برابر بیشتر از مطالعات موجود و مشابه در دنیا است. این فلزات سنگین شامل کادمیوم، سرب و سایر ذرات آلاینده محیط است.

عباسعلی زمانی ادامه می دهد: با معین شدن نتایج این مطالعه به متولیان توصیه کردیم که برای کاهش آلودگی شهرک روی که به سمت شهر جریان دارد، ابتدا فضای سبزی به صورت کمربند اطراف شهرک تخصصی روی شهر زنجان ایجاد نمایند تا گردوغبار را جذب کند. افزون بر آن توصیه شد که روی پسماندهای تازه حاصل از تولید و فعالیت کارخانه های روی شهر زنجان مالچ نفتی بریزند تا این ذرات را در محل انباشت پایدار کند و مانع پراکنش و پخش شدن آن با وزش باد در مسیرها و جهت حرکت باد گردد.

دانشیار گروه علوم محیط زیست دانشگاه زنجان با یادآوری این که نقشه های موجود در این مطالعه تایید می نماید که عامل ایجاد گردوغبار و آلودگی هوای شهر بیشتر شهرک روی زنجان است، می افزاید: همچنین توصیه بعدی کاهش فعالیت شهرک روی بود. همچنین فعالان شهرک باید کنستانتره روی را که قبلا تولید شده است و پسماند کمتری دارد استفاده نمایند. خاک روی این خصوصیت را ندارد و پسماند آن هم بیشتر است. عوامل مختلفی در ایجاد ذرات آلاینده در شهر زنجان نقش دارند که شهرک روی هم در ایجاد آن تاثیر دارد.

• جای خالی نظارت اداره محیط زیست

یک فعال منابع طبیعی در شهر زنجان می گوید: سال 68 یا 69 موضوع فروش سهام کارخانه های روی در زنجان مطرح شد. مردم شهر نیز بدون اطلاع از مضرات آن آغاز به خرید آن کردند و بعد این سهام ها را افرادی خارج از استان خریدند. اکنون بعد از 30 سال مضرات این کارخانه ها برای مردم شهرزنجان ماندگار و پایدار است. آلودگی ها و مضرات این کارخانه ها را در جلسه های مختلف مطرح نموده ایم و درباره آن هشدار داده ایم.

تقی سالک بیان می نماید: فلزات سنگینی از تولید روی و سرب ایجاد می گردد که به منابع طبیعی و آبی منطقه نیز وارد شده است. سال ها قبل در مطالعه میدانی که برای منابع طبیعی انجام دادیم متوجه این موضوع شدیم. قبلا آب مردم شهر زنجان از چاه ها تامین می شد که این آلودگی همراه آب به خانه های مردم نیز رسید. اخیرا آب شرب مردم شهر از سد تهم تامین می گردد. وی که عضو سمن سرو رویان اشراق و همیاران طبیعت است، ادامه می دهد: حفاظت محیط زیست به عنوان متولی انسانی حفظ محیط زیست بر فعالیت این واحدها نظارتی نداشته است. آلودگی در محیط شهرک به حدی است که در خاک های آن یک گیاه هم رشد نمی نماید. در زمانی که مطالعه منابع طبیعی منطقه را انجام دادیم به مدیران شرکت های تولید روی توصیه کردیم از گیاهان جاذب فلزات سنگین برای کاهش آلودگی ها استفاده نمایند که فقط یک شرکت به صورت محدود به این توصیه عمل کرد.